حد و مرز شوخی و مزاح

چـنـان که ذکر شد، مزاح و شوخی در حدّی که موجب از بین رفتن اندوه و شاد کردن مؤمن باشد و بـه گـناه، زیاده روی، جسارت و سخنان خلاف ادب کشیده نشود، کاری پسندیده است؛ آنچه در این باره از پیامبر اسلام و اولیای معصوم الهی به ما رسیده در همین محدوده است.

آنان زیاده روی در مزاح را همواره نکوهش کرده و آن را نشانه جهالت، حماقت و پستی دانسته اند. حضرت علی علیه السلام، طی سه سخن کوتاه به این واقعیت چنین اشاره می کند:
(مـَنْ کـَثـُرَ مـِزاحـُهُ اسـْتـُحـْمِقَ[1]، مَنْ کثُرَ مِزاحُهُ اسْتُجْهِلَ[2]، مَنْ کثُرَ مِزاحُهُ اسْتُرْذِلَ)[3]
هر کس شوخی او بسیار شود، احمق، نادان و فرومایه می شود.

چـنـان کـه اشاره شد، مزاح باید برای شاد کردن دیگران صورت گیرد. بنابراین، ا گر با شـوخـی کـردن مـوجـبـات رنـجـش دیگران فراهم آید، یا کسی مورد تمسخر قرار گیرد، ممنوع و نکوهیده است و چه بسا موجب کینه توزی و بروز دشمنی بین دوستان گردد. در این باره نیز امام علی علیه السلام فرمود:
(لِکلِّ شَیءٍ بَذْرٌ وَ بَذْرُ الْعَداوَةِ الْمِزاحُ)[4]
برای هر چیز بذری است و بذر دشمنی، مزاح است.

رعایت ادب نیز از نکات مهمّی است که در همه حالات، از جمله هنگام مزاح باید به آن توجّه کرد.

پسندیده بودن مزاح، دلیل تـجـویـز جـسـارت و بی ادبی نیست. در هنگام شوخی نباید سخنان زشت، رکیک و دور از اخلاق اسلامی بر زبان انسان جاری شود؛ زیرا به تعبیر علی علیه السلام:
(سُنَّةُ الِّلئامِ قُبْحُ الْکلامِ)[5]
زشت گویی، شیوه فرومایگان است.

نکته دیگری که باید به آن توجّه داشت، این است که مزاح نباید برای انسان به صورت یک عادت همیشگی درآید، بگونه ای که همواره دنبال بهانه ای باشد تا با کسی شوخی کند، زیرا ایـن صفت، تصویر زننده ای از انسان در ذهن مردم ایجاد می کند، بطوری که مردم او را شخصی دلقک و بذله گو تصوّر می کنند و بین شوخیها و موضعگیری جدّی او فرقی نمی گذارند. در این باره علی علیه السلام فرمود:
(مَنْ جَعَلَ دَیدَنَهُ الْهَزْلَ لَمْ یعْرَفْ جِدُّهُ)[6]
هر کس شوخی را عادت خود قرار دهد، موضع جدّی او (از شوخیهایش، باز) شناخته نمی شود.


پی نوشت:
[1] شرح غررالحکم ، ج 5 ، ص 195 .
[2] همان ، ص 183 .
[3] همان ، ص 200 .
[4] همان ، ص 24 .
[5] شرح غرر الحکم ، ج 5 ، ص 127 .
[6] همان ، ص 227 .

منبع: حوزه نت